Serendipity struck once more, when I was trying to find my way to a Gordon Matta-Clark exhibition at the Eesti Kunstimuuseum and accidentally walked into the room where a collection of landscape paintings by Konrad Mägi was shown.

“Happiness is not for us, sons of a poor land. For us, art is the only way out: at the moment when the soul is filled with life’s eternal suffering, art provides us with that which life cannot offer. There, in art, in our own creation, we can find peace.”

– Konrad Mägi

Maybe it was just my own emotional instability of that particular day that was longing for some soothing existentialist words & works, but within a few minutes I fell completely in love with Mägi and his art. How pain & beauty can be so closely related, how nature can be a place where everything outside of human understanding can be experienced, how art can be the ultimate attempt to express soul and emotion, far beyond words – that afternoon it all really touched me.

At the exhibition a beautiful introductory video showed several artists, critics and curators speaking about Mägi’s work. The way they analyzed his methods and philosophy was fascinating: hardly technical, most of them took an emotional, even spiritual approach. Speaking about soul, angels & demons, love, beauty, life & death.

Standing there in front of the paintings, I felt like they allowed me to somehow connect to an incredibly strong, very personal as well as universal feeling of ambiguity, of pain & beauty as one, of the everyday struggle and joy of being in the world.

I didn’t make it to Matta-Clark that day – but I did find a lot more than what I was looking for.

Het op mijn eigen manier doen. Op mijn eigen voorwaarden. Werken met rust, de tijd nemen en het vertrouwen hebben om dingen te laten ontstaan, niets forceren. Ergens zijn, de tijd nemen om ergens echt te zijn, en dat gebruiken als uitgangspunt. Dat het over landschap moet gaan, over vrouwen in het landschap, vrouwen op het land. Wat dat dan ook mag betekenen. 

Dat zijn de voornemens waarmee ik begon aan mijn afstudeervoorstelling. Nu ik ver weg heb gepresenteerd deel ik via deze blog graag de inzichten en ervaringen die ik opdeed tijdens dit project.

Waar ik vooraf niet zo over had nagedacht, maar waar ik terugkijkend van kan zeggen dat het mooi, logisch, onvermijdelijk is, is dat mijn keuzes over hoe ik wilde werken indirect van grote invloed zijn geweest op de vorm en inhoud van de voorstelling.

De rust die ik zocht zit in de voorstelling. De tijd die ik wilde nemen om dingen te laten ontstaan zit in de voorstelling. Het ergens zijn zit in de voorstelling. Ikzelf zit in de voorstelling – mijn manier van kijken, mijn manier van denken, mijn manier van zijn. Mijn vrouw-zijn.

“Vrouw en land, dat ben jíj toch gewoon?” Zegt een vriendin tegen me in een gesprek over de voorstelling (even voor de context: het is drie dagen voor de première, ik heb de laatste repetitie al achter de rug en ik bel haar huilend op omdat ik niet meer begrijp wat ik heb gemaakt, waarom ik het heb gemaakt, en waarom daar mensen naar zouden moeten komen kijken).
Ja. Ja. Vrouw en land, dat is Hannegijs ten voeten uit. Oog voor het landschap, voor de betekenis van het landschap, voor de schoonheid van het landschap. Oog voor betekenis en schoonheid van de vrouw. Liefde voor beide.
Als het al iets is wat ik heb gemaakt, zeg ik, is het niets meer en niets minder dan een stuk gereedschap om mensen met mijn ogen naar de omgeving te laten kijken.
“Dat is toch fantastisch!” Zegt de vriendin.
“Maar ik ben toch theaterdocent, ik kan toch niet afstuderen met een voorstelling die over mij gaat.” (ik huil nog harder)
Had ik er niet meer werk van moeten maken om de omgeving erbij te betrekken? Had ik met meer spelers moeten werken, met andere spelers? Had het niet een socialer project moeten zijn? Had ik de spelers niet veel belangrijker moeten maken? Had het niet een veel theatraler project moeten zijn? Heb ik wel theater gemaakt? Heb ik wel gedaan wat er van me verwacht wordt als afstuderend theaterdocent? Waarom zou je überhaupt iets maken als er alleen vrienden en bekenden naar komen kijken? Is het wel zinvol geweest, betekenisvol? Waar is de noodzaak van dit project? Had die er niet veel meer moeten zijn? Heb ik zelf wel enige noodzaak gevoeld? Heb ik niet honderden kansen laten liggen en mogelijkheden vergooid door het zo klein en on-meeslepend te houden? Door maar te wachten tot de dingen zouden ontstaan?

Ehh.
Even terug naar het begin.
Natúúrlijk gaat het over mij.
Ik geloof niet dat het mogelijk is om theater te maken dat niet in bepaalde mate over jezelf gaat. Dat betekent niet dat het ook privé hoeft te zijn (wat mijn voorstelling geenszins is geworden), het publiek hoeft zelfs geen flauwe notie te hebben van wat het voor jou persoonlijk maakt, er zijn nou eenmaal eindeloos veel vormen om je verhaal te vertellen en die kunnen zo (on)transparant zijn als je zelf wilt – misschien zelfs zo ondoorzichtig dat je zelf niet eens meer door hebt dat je iets over jezelf aan het maken bent.

Ik kwam er in elk geval achter dat ik het nodig had om transparant te zijn. En dat ik dat eigenlijk niet durfde, omdat iets in mij vond dat dat niet mocht. Van wie eigenlijk niet? Ik ben toch de maker?

Bijgevolg zitten mijn twijfels en onzekerheden dus ook in de voorstelling. Niet in letterlijke zin, maar ik geloof wel dat je ze kunt waarnemen. In de vorm van losse eindjes, keuzes die ik niet heb durven maken, maar ook als een bepaalde kwetsbaarheid, een zachtheid die uiteindelijk misschien wel de cruciale schoonheid gegeven heeft aan wat ik heb gemaakt.

Gewoon een tijdje naar een koe staan kijken en je afvragen: wat als mannen melk gaven? Dat ben ik.

Het op mijn eigen manier doen. Op mijn eigen voorwaarden. Werken met rust, de tijd nemen en het vertrouwen hebben om dingen te laten ontstaan, niets forceren. Ergens zijn, de tijd nemen om ergens echt te zijn, en dat gebruiken als uitgangspunt. Dat het over landschap moet gaan, over vrouwen in het landschap, vrouwen op het land. Wat dat dan ook mag betekenen.

Dat zijn de voornemens waarmee ik begon aan mijn afstudeervoorstelling. Nu ik ver weg heb gepresenteerd deel ik via deze blog graag de inzichten en ervaringen die ik opdeed tijdens dit project.

Beginnen. Het klinkt moeilijker dan het is (iets afmaken, dat is pas moeilijk). Maken begint in mijn ogen al bij de eerste gedachte, en in het bijzonder bij de eerste gedachte die je hardop uitspreekt tegen iemand anders.

Ik kan me die eerste uitgesproken gedachte nog precies herinneren. Een vriend leende me dit voorjaar een boekje. De vloeivelden in,  heette het, van de Groningse schrijfster Aly Freije. Een verhaal over een meisje dat in de jaren ’50 opgroeit in de veenkoloniën. Ik las het in één avond uit (kijk, daar in het bos, in mijn camper) en wist toen dat ik een thema had gevonden waar ik iets mee moest: vrouw en land. Toen ik dat de volgende dag tegen diezelfde vriend zei was het waar en echt: hier zou mijn afstudeervoorstelling over gaan.

Sindsdien hebben mijn ideeën honderden verschillende vormen aangenomen, kregen voornemens steeds weer een andere richting, had ik ook heel vaak geen idee welke kant het op moest, en van dat het eindproduct er zo uit zou komen te zien had ik in de eerste fase nog geen enkel vermoeden, maar het thema is gebleven.

Dat was, wat inhoud betreft, het begin. Minstens zoveel heb ik me in dit proces bezig gehouden met het hoe. Werken op mijn eigen voorwaarden, met rust, de tijd nemen, echt ergens zijn. Die voornemens hadden een langere aanloop. Vorig jaar september werd ik overspannen en sindsdien ben ik eigenlijk het hele hoe en wat van het leven opnieuw aan het uitvinden met mezelf. Leven, werken, maken, ik maak in mijn benadering ervan steeds minder onderscheid. Ik doe het allemaal met mijn eigen lijf en hoofd, en dat moet goed voelen.

Ik koos ervoor om een voorstelling te maken in een korte, gefocuste periode. Zeven weken om me uitsluitend hierop te richten. Minder doen, en minder verschillende dingen tegelijk doen (het klinkt zo makkelijk), het is voor mij een enorme stap in het vinden van rust. Maar zelfs over dingen waar je zeeën van tijd voor hebt kun je je opvreten als je in de weg wordt gezeten door perfectionisme, angst voor mislukking of beklemmende ideeën over wat andere mensen van je verwachten. Rust vinden betekende voor mij vooral dat ik van een heleboel dingen het belang opnieuw moest afwegen. Mijn eigen geluk en welzijn bijvoorbeeld, ten opzichte van de ambitie om de beste voorstelling ooit te maken.

Ik had een heerlijke lange, warme zomer om die dingen eens goed te laten sudderen. Gedurende die weken rezen mijn eigen geluk en welzijn naar ongekende hoogte, terwijl de ambitie om de beste voorstelling ooit te maken volledig leek te verdwijnen en plaatsmaakte voor de gedachte ik denk dat ik fietsenmaker wil worden. Het belang van die te maken voorstelling verdween, het veranderde gewoonweg in één van die dingen waarvan je weet dat je ze zult gaan doen, al weet je nog niet hoe, zoals morgenochtend weer opstaan, en de dag daarna. Dat gaf rust, een eindeloze rust. De dingen gebeurden gewoon, en ik vond het prima.

Mijn camper (waarin ik woonde) begaf het, maar dat gaf niet, ik ging logeren in Groningen, en ik ging er niet meer weg. Ik nam mijn intrek in de PAIR (Portable Artist In Residence) van Landcapelabs. Een woning en atelier gebouwd van twee zeecontainers, gesitueerd op het oude Suikerunie-terrein in Groningen. Het was allemaal niet bedacht, het ontstond gewoon, net als het telefoongesprek met het meisje dat wel in mijn voorstelling wilde spelen, dat zo leuk was dat we het al hadden besloten voordat we elkaar überhaupt hadden ontmoet.

En zo begon ik. Zonder moeite, het gebeurde gewoon, met rust en vertrouwen en plezier, en met een kleine verzameling voornemens over het hoe en wat. Maar ook zonder belang, zonder zoiets als noodzaak, een woord dat zo vaak valt in dit vak. En ik vroeg me af, in alle rust, kan je een voorstelling maken als je het allemaal prima vindt?

Ik ben in Johannesburg voor een vijf-weekse stage bij The Centre for the Less Good Idea, een interdisciplinaire werkplaats voor de kunst, opgericht door William Kentridge in de even hippe als ruige wijk Maboneng. Er wordt in het Centre op dit moment gewerkt aan drie verschillende, grote samenwerkingsprojecten die gepresenteerd worden als Season 3, op 11 tot en met 14 april. Ik ben hier samen met mijn studiegenoot Diede om te assisteren, observeren en kennis te maken met het werkveld van de stad.

In 1976 werd in Johannesburg het Market Theatre geopend. De prachtige hal van de oude Indian Fruit Market (Indiër Vrugte Mark) werd omgetoverd tot een plek waar kunstenaars hun krachten bundelden om zich uit te spreken tegen het apartheid-regime. Met gevaar voor eigen leven en de overtuiging dat kunst en cultuur de kracht hebben om een samenleving te veranderen werd er gemaakt en gespeeld, werkten zwart en wit samen om verhalen te delen met een lokaal en internationaal publiek. Het Market Theatre was de eerste en enige plek in Zuid Afrika waar tijdens apartheid zwarte en witte acteurs samen op het podium stonden – met de nodige arrestaties van dien. Tegenwoordig draait het theater nog altijd op volle toeren, zij het met iets minder prangend activisme.

Vandaag zijn we te gast bij Clara Borne van het Market Theatre Lab, al twintig jaar een onafhankelijke opleiding voor theatermakers, onder de paraplu van het Market Theatre. We spreken met haar over het theater, over het onderwijs, over de geschiedenis, over de studenten.

Een groep luidruchtig pratende, roepende, zingende studenten doorkruist de hal van het gloednieuwe gebouw. In een studio lopen twintig eerstejaars op blote voeten kris-kras door de ruimte. Afrollen en weer op. Sommige dingen zijn overal hetzelfde.

De eerste free born generatie studenten maakt zijn opmars: allemaal geboren na 1994. De geschiedenis is nog vers, maar zij zijn vrij. Vrij om te doen en laten wat ze willen. Hoewel, ook twintig jaar na de afschaffing van apartheid is er nog zo veel om voor te vechten. Betaalbaar onderwijs, bijvoorbeeld. Economische gelijkheid. Minder (seksueel) geweld. Gender en seksualiteit is een veel terugkomend thema onder de jonge makers hier in het Lab.

Werken in een sociaal-politieke omgeving die schreeuwt om aandacht. “It’s a gift and it’s a constraint”, zegt Clara. Activisme levert soms waanzinnig mooi en krachtig theater op – het heeft de klassiekers van het Zuid Afrikaanse theater voortgebracht. Maar het kan ook in de weg zitten. Het moet ook over de kunst zélf kunnen gaan, in plaats van alleen maar over het verhaal.

Perspectief. In Amsterdam mag het wel wat meer over het verhaal gaan, in plaats van alleen maar over de kunst. Wat is je rol als kunstenaar, en met welke betekenis wil en kan je werken? Het blijft een fascinerend gesprek, een doorgaande zoektocht, universeel en tegelijk in iedere context zo verschillend. Een antwoord vinden kan denk ik maar op één manier: maken, maken, maken.

Ik ben in Johannesburg voor een vijf-weekse stage bij The Centre for the Less Good Idea, een interdisciplinaire werkplaats voor de kunst, opgericht door William Kentridge in de even hippe als ruige wijk Maboneng. Er wordt in het Centre op dit moment gewerkt aan drie verschillende, grote samenwerkingsprojecten die gepresenteerd worden als Season 3, op 11 tot en met 14 april. Ik ben hier samen met mijn studiegenoot Diede om te assisteren, observeren en kennis te maken met het werkveld van de stad.

Het is paasweekend. Voor de meeste Zuid-Afrikanen betekent dat een lang weekend vrij, maar hier in het Centre wordt keihard doorgewerkt. Muenia, die spelregie doet bij het project Desert, is een paar dagen op vakantie, en dat betekent dat de studio vier dagen lang in handen is van Tumi.

Tumi is filmmaakster, en ontpopt zich dit weekend als onnavolgbare one-woman filmcrew. Productie, regie, camera, geluid, licht, set-design, ze doet het allemaal (delegeren lijkt niet echt onderdeel van haar vocabulaire te zijn – soms zitten we met z’n vijven toe te kijken hoe Tumi aan lampen en camera’s staat te sjorren). Diede en ik springen bij waar we kunnen, vandaag ook aan de andere kant van de camera, als jackals (jakhalzen).

De dynamiek van de filmset is totaal anders dan die van de repetitieruimte zoals we hem de afgelopen twee weken hebben gezien. Het is een welkome afwisseling, maar het vreet ook energie: veel wachten, veel bouwen, steeds weer een nieuwe spanningsboog voor iedere scène, veel herhalen. De sfeer is goed. De sfeer is altijd goed in deze ruimte, met deze mensen. Soms voelen we ons hier als assistenten overbodig of ongezien, maar als we vandaag na een lange dag de set verlaten is het onder luid applaus. These guys were already in here at ten building up! Graag gedaan, Tumi.

Ik ben in Johannesburg voor een vijf-weekse stage bij The Centre for the Less Good Idea, een interdisciplinaire werkplaats voor de kunst, opgericht door William Kentridge in de even hippe als ruige wijk Maboneng. Er wordt in het Centre op dit moment gewerkt aan drie verschillende, grote samenwerkingsprojecten die gepresenteerd worden als Season 3, op 11 tot en met 14 april. Ik ben hier samen met mijn studiegenoot Diede om te assisteren, observeren en kennis te maken met het werkveld van de stad.

Het is nauwelijks twee minuten lopen van Main Street Life naar Arts on Main (de lift nemen naar de zesde verdieping duurt langer). Na vijf dagen hier in Maboneng is het al bijna onmogelijk om in die twee minuten niemand tegen te komen die we nog niet hebben ontmoet. Mncedisi (de c is een klik), die ook in Main Street Life verblijft en acteur is bij één van de projecten in The Centre; de man die vintage records verkoopt op de hoek van de straat en wekelijks in het Market Theatre te vinden is; Freedom, de vreemde jongen uit de lift die steeds foto’s van ons wil maken voor zijn fashion blog die nog niet online is; Hayleigh van het PopArt theatre; of anders wel de medewerkers van Pata Pata die ons inmiddels al begroeten als vaste klanten.

Bij Pata Pata kan je terecht voor boerewors met pap en andere typisch Zuid Afrikaanse gerechten, een vegetarische geitenkaasburger hebben ze ook, cocktails, stukken red velvet cake ter grootte van een baksteen, hippe emaille bekers met theezakjes, live jazz of een DJ, halve liters Castle Lite.

Dit alles speelt zich af op slechts een klein gedeelte van Fox Street. Om de hoek is er nog een ATM en een supermarktje waar je voor Europese prijzen spaghetti, cheddar, verse groente, zebra- of krokodillenpaté en frambozenjam kunt krijgen. Veel verder durven we te voet niet te gaan. Het wordt ons ook sterk afgeraden. Door de uber-chauffeurs die ons van A naar B brengen, door het meisje van de supermarkt, door onze stagebegeleider, door eigenlijk iedereen. Zelfs op Fox Street, waar private security dag en nacht een oogje in het zeil houdt, werd maandagavond nog een vrouw gewelddadig beroofd van haar telefoon.

Terwijl Nederland naar de stembus ging werd hier gisteren Human Rights Day gevierd en herdacht, waren wij op Constitution Hill in de voormalige Woman’s Jail, waar op een conferentie heftig werd gesproken over ubuntu en het terugwinnen van menselijkheid. Apartheid werd 28 jaar geleden formeel opgeheven. De verschillen zijn nog steeds immens. De noodzaak om het daarover te hebben, om er beweging te brengen, is voelbaar in alles en iedereen.

Zelfs in die twee minuten van Main Street Life naar Arts on Main. De stad is rauw. De mensen zijn warm. En het regent.